કોલંબસ લોકો - તુમુલ બુચ

પ્રખ્યાત વાર્તા માસિક મમતાના ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૬ અંકમાં પ્રકાશિત મુંબઈ સ્થિત સભ્ય તુમુલ બુચની વાર્તા 'કોલંબસ લોકો'

દર્શન પટેલ અમદાવાદના સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ આંતરરાષ્ટ્રીય હવાઈ અડ્ડા પરથી ન્યુ યોર્કની જતી ફ્લાઈટમાં ચડ્યો. બેગ પ્લેનની સીટની ઉપરના ખાનામાં ગોઠવી અને સીટબેલ્ટ બાંધીને બેઠો. તેની બાજુમાં એક દાઢી વાળો માણસ આવીને બેઠો. દર્શને સ્મિત આપ્યું. પેલાએ કરડાકીભરી નજરે જોયું અને કંઇક અસ્પષ્ટ બબડાટ કરવા લાગ્યો.

તારકોન તિલચટ્ટા તેના વહાલાં પરિવારજનોને છોડીને એક લાંબી, અનિશ્ચિત મુસાફરી પર જઇ રહ્યો હતો. કદાચ હંમેશને માટે. તે પોતાના ઘરેથી નીકળીને એક ભલા માણસના ખભે લટકેલા થેલા પર સવાર થઇ ગયો હતો. થેલો એક ભંડકીયામાં મુકાયો અને બારણું બંધ થઇ ગયું.

દર્શન એના પરિવારમાંથી અમેરિકા જઇ રહેલો પહેલો વ્યક્તિ હતો. ભલે એના દુરના કાકાઓ અને પપ્પાના કેટલાક મિત્રો કેનેડા, લંડન અને સાઉથ આફ્રિકામાં સ્થાયી થયા હતા. પણ અમેરિકા તો બોસ્સ અમેરિકા જ. અને હવે જો આવતા બે વર્ષમાં બધું એની ગણતરી મુજબ થયું તો એ છેલ્લો તો નહીં જ હોય.

તારકોનનો પરિવાર તો વણઝારો હતો. પરિવાર જ કેમ એની સમગ્ર પ્રજાતિ જ રખડુ હતી. દુનિયાના કોઇ પણ ખૂણે તમને એમના સગાવહાલાં મળી આવે. તારકોનને પણ એનો પરિવાર આજે આ વિશાળ દુનિયાના કોઈ અજાણ્યા ખૂણે મોકલી રહ્યો હતો. ફેમીલી ગુરુ તંતુસ્વામીએ એને આશીર્વાદ આપેલા : જા વત્સ , તુચ્છતામાંથી ઉચ્ચતામાં સફર કર..

દર્શનને જ્યારે અમેરિકામાં ભણવા જવા માટે વિઝા મળ્યા ત્યારે એના પપ્પાનો હરખ સમાતો નહોતો. આખા મણિનગરને એમણે પેંડા ખવડાવ્યા હતા. પણ જેમ જેમ એના જવાની તારીખ નજીક આવતી ગઈ એમ એ ઢીલા પડવા માંડ્યા હતા. અને અંતે જ્યારે આજે એરપોર્ટ પર વળાવીને ગયા ત્યારે તેમની આંખો ભીંજાઈ ગઈ હતી.

તારકોનના જન્મથી જ એના પપ્પાએ એનું ભાવી નક્કી કરી રાખ્યું હતું. છેલ્લી ત્રણ-ત્રણ પેઢીથી તેમનો પરિવાર એક જ જગ્યાએ સ્થાયી થયો હતો અને હવે સમય પાકી ગયો હતો વિસ્થાપનનો નહીતર એમનો વંશવેલો આ સિમેન્ટ, કોન્ક્રીટ અને કાચના વિશ્વમાં જ કેદ રહી જશે. આજે એ મોકો આવી ચુક્યો હતો જ્યારે તારકોન ઉજળા ભાવિ માટે ઘર છોડીને જઈ રહ્યો હતો.

દર્શનના પપ્પા કરતાં મમ્મી ઘણી જ સ્વસ્થ જણાતી હતી. તેને પહેલી વાર એકલા જઈ રહેલા અને એ પણ વિદેશ જઈ રહેલા દીકરાની ચિંતા નહોતી એવું તો નહીં પણ સાથે આપેલા બસ્સો થેપલા અને ખુબ બધો સુકો નાસ્તો તેનું ધ્યાન રાખશે એવી ધરપત હતી. બીજું કાંઇ પણ થાય છોકરાને ભૂખ્યા પેટે સુવાનો વારો તો નહીં જ આવે. કદાચ યુનીવર્સિટીની લાખો રૃપિયાની ફી ભરીને પણ બાપ નિશ્ચિંત નહીં થઇ શકતો હોય અને છોકરું ભુખ્યું નથી એટલી જાણ માત્રથી મા ને હૈયે ટાઢક થઈ જતી હશે.

તારકોનની મમ્મીએ તેને કોલંબસ, સિકંદર, સિંદબાદ જેવા જવાં મર્દોની વાર્તા કરીને મોટો કર્યો હતો. તેમના લોકોમાં સ્કુલમાં ભણવાની પ્રથા જ નહોતી. છોકરાં મા-બાપ પાસેથી અને આજુબાજુ જોઈજોઈને શીખે. ખાવાનું ગોતવું, જીવતા રહેવું અને પ્રજોત્પત્તિ કરવી એ સિવાય બહુ શીખવાનું પણ નહોતું. એક સ્થાને જ્યારે તેમની પ્રજાતિના જીવ અમુક કરતા વધી જાય ત્યારે સૌથી નાના પુત્રે નવી જગ્યાએ જઈને વસી જવાનું આવતું. તારકોનને એના ઘરવાળા ખુબ દુર મોકલીને મોટો માણસ બનાવવા માંગતા હતા.

દર્શનને ગઈકાલ સાંજની ઘટનાઓ યાદ આવી રહી હતી. કેવા એના દોસ્તો અને કઝીન્સ એક સારી હોટેલમાં પાર્ટી મેળવીને ખુશ થઇ રહ્યા હતા. “ભઈબંધ, અમને ભૂલી તો નહિ જાય ને?” “હવે, તો આપણો દક્કુ દર્શન શેઠ બની જવાનો” “આવી પાર્ટીઓ તો ત્યાં રોજ રોજ કરશે. સ્પોર્ટ્સ કાર, મોંઘી શેમ્પેન, કેસીનો આ બધું તો ત્યાં જ કરી શકાય. અહિયાં તો …” દોસ્તોની લવારીમાં તેમની ઈર્ષાની ગંધ પણ હતી.

તારકોન જ્યાં રહેતો એ વિસ્તાર ચોવીસે કલાક ધમધમતો રહેતો. તે હમેશા ક્યાંક જઈ રહેલા અથવા ક્યાંકથી આવતા માણસોને જોયા કરતો. તેઓ ક્યાં જતા અને ક્યાંથી આવતા એ વિશે તેને બહુ સમજ ન પડતી. તેના પપ્પા એ બધું બરોબર સમજતા. તેઓ તારકોન થોડો સમજણો થાય એ ભેગો એને ક્યાં અને કઈ રીતે મોકલવો એની તૈયારી કરીને બેઠા હતા. તારકોન પણ એ દિવસના સપનાઓ જોઇને દિવસો વિતાવતો કે જ્યારે એ આવું કીડી મંકોડા જેવું જીવન છોડીને માણસો જેવું જીવન પામશે.

પિઝ્ઝામાંથી વંદો નીકળ્યો અને દર્શનનો પાર્ટીનો મૂડ જ ખરાબ થઇ ગયો હતો. તે વેઈટર પર અને પછી હોટેલના મેનેજર ઉપર કેવો ભડકી ગયો હતો. ત્યારબાદ ભારતની ગંદકી, ભીડ, ઘોંઘાટ, ગરમી, ગરીબી અને ભ્રષ્ટાચાર પર દોસ્તોને નાનકડું ભાષણ આપી દીધું હતું. માખી ઉડતી હોત તો હજી ચલાવી લેત પણ વંદા માટે એને ઘૃણા હતી. જોઇને જ ચીતરી ચડે એવો જીવ. એમાંય પાછું પોતાને ખાવું તો હોય આટલું અમથું અને આપણો આખો પિઝ્ઝા બગાડે. ઉકરડામાં પડ્યા પડ્યા પણ એના પુરતું તો ખાવાનું મળી જ રહેવાનું હતું ને.

દર્શન ફ્લાઈટની ફિક્કી ફિક્કી કોર્ન સેન્ડવિચને મોળી મોળી કોફીના ઘુંટડા વડે ગળે ઉતારતો હતો. હવે તો આવનારા થોડા વર્ષોમાં આવું જ ખાવાની આદત પાડવાની હતી. દોસ્તો માટે કહેવું સહેલું હતું કે ત્યાં રોજેરોજ પાર્ટી પણ ભણવાની સાથે કમાવું અને રાંધવું એ કંઈ સહેલી વાત નહોતી. જ્યાં સુધી ગ્રીન કાર્ડ ન મળે ત્યાં સુધી તો મમ્મી પપ્પાને પણ બોલાવી નહિ શકાય. માન્યું કે ત્યાં સામાજિક બંધનો ઓછાં. એ પણ માન્યું કે ઇન્ડિયામાં તો માણસ બે છેડા ભેગા કરવામાં જ બુઢ્ઢો થઇ જાય અને ત્યાં ખુબ પૈસો છે. પણ તેનું શું? પોતે એકલો, પોતાનો સ્વાર્થ પૂરો કરશે ને. દોસ્તો, મમ્મી પપ્પા, પરિવારવાળા તો અહિયાં જ હેરાન થશે ને… તેને અચાનક પોતાની સ્થિતિ પેલા પિઝ્ઝાના વંદા જેવી લાગવા મંડી. જીવનના આ ઉચ્ચ મોડ પર એને કેમ આવા તુચ્છ વિચાર આવી રહ્યાં છે...!! એણે કપાળ પરથી પરસેવો લૂછ્યો..

તારકોનને ખાવાનાની સુગંધ આવી રહી હતી. તે ભંડકિયામાંથી બહાર નીકળીને આ નવું વિશ્વ જોવા નીકળ્યો જ્યાં લોકો અવરજવર કરવાની બદલે લાઈનબંધ બેસીને ખાઈ રહ્યા હતા.

દિવાસ્વપ્નોમાં ખોવાયેલા દર્શન સાથે તેની બાજુમાં બેસેલા માણસનો હાથ અથડાઈ ગયો જેથી કોફી અને સેન્ડવીચ તે બંનેના શર્ટ પર અને નીચે જમીન પર ઢોળાયા. તેને બરોબરની ખીજ ચડી પણ પેલાને કઈ કહેવાય એવું નહોતું કારણકે એક તો પોતે જ બેધ્યાન હતો અને બીજું પેલો ઉંચો તગડો હતો. તે હજુ કંઈ અસ્પષ્ટ બબડાટ કરી રહ્યો હતો. દર્શન ડાઘ સાફ કરવા વોશરૂમ તરફ ચાલ્યો.

તારકોને એક ખૂણામાં થોડા કોફ્ફી અને કોર્ન સેન્ડવીચ પડેલા જોયા. તરત તેણે આ બંને વસ્તુનો સફાયો બોલાવી દીધો. તેને એક ખાસ જાતની ગંધ આવી રહી હતી જે તેના ઘર જેવી હતી. પોતાની મૂછોને નચાવતો નચાવતો તે ગંધની દિશામાં આગળ વધ્યો.

દર્શને બાથરૂમના અરીસામાં જોઇને શર્ટ પર લાગેલા ડાઘને સાફ કરવામાં લાગ્યો હતો. તેણે વોશ બેસીનનો નળ ખોલવા હાથ લંબાવ્યો અને ત્યાં...

તારકોનને ગંધ પરથી નક્કી લાગી રહ્યું હતું કે આ તેનું ઘર જ છે. કાંઇક ગેરસમજ થઇ છે અને પોતે ખોટા માણસના થેલા પર ચડીને આવ્યો હતો છે. એમ તો પપ્પાએ પુરતી તપાસ કરીને જ બેસાડ્યો હતો અને એમ પણ કહ્યું હતું કે "આ માણસનો થેલો જ્યાં ઉતરશે તે એક નવી જ દુનિયા હશે. આપણામાંથી કોઈએ ન જોઈ હોય, સપનામાં પણ ન વિચારી હોય એવી કોઈ જગ્યા. જ્યાં રહેવા ખાવાની કોઈ ચિંતા જ નહિ. એટલું અઢળક ખાવાનું અને એટએટલા પ્રકારનું ખાવાનું જે આપણે ત્યાં લગ્નમાં પણ ન હોય. અને એ ખાવા માટે ખાસ કોઈ હરીફાઈ પણ નહિ. ખાવ તમારાથી જેટલું ખવાય એટલું અને તગડા થાઓ. રહેવા માટે પણ મસમોટી વસાહતો હોય છે ત્યાં. એવું નહિ કે અહીની જેમ એક ખૂણામાં ભરાઈ રહેવાનું કે જ્યાંની દુર્ગંધથી જ કાચાપોચા તો મરી જાય. દરેકની માટે સ્વતંત્ર મકાન. બસ તું ત્યાં જા અને મોજ કર. ત્યાં જ કોઈ સારું પાત્ર જોઇને પરણી જજે અને થાય એટલા છોકરાં પેદા કરજે. અમારો તો ત્યાં આવવાનો કોઈ ભરોસો નહિ પણ તું આપણા કુળનું નામ રોશન કરજે". પોતે અત્યારે જ્યાં આવી ગયો હતો એ તો પપ્પાએ કીધેલી વાત સાથે જરાય મેળ નહોતું ખાતું. તે વધુ તપાસ કરવા ગંધ તરફ ગયો.

તારકોન પાણીની પાઈપ પર થઈને ઉપર પહોચ્યો, ત્યાં એના પપ્પાએ જેનાથી સૌથી વધારે સાચવીને ચાલવા કહ્યું હતું એ પરિસ્થિતિ આવી ગઈ. એક વિશાળ કદનું પ્રાણી કે જેની પ્રજાતિ પોતાને પૃથ્વી પરના સૌથી હોશિયાર જીવ માનતા હતા, તેનો કદાવર હાથ પોતાના તરફ આવી રહ્યો હતો. જોવાની વાત એ હતી કે આ પ્રાણીઓ પૃથ્વી પર ફક્ત બે લાખ વર્ષ જુના હતા અને તેમને ગમે તે ઘડીએ તેમની સમગ્ર પ્રજાતિનો વિનાશ થવાનો ડર સતાવતો હતો. જ્યારે પોતાની પ્રજાતિ તો બત્રીસસો લાખ વર્ષથી પૃથ્વી પર જીવતી આવી છે અને હજી પૃથ્વીના અંત સુધી જીવવાની ધગશ પણ ધરાવતી હતી. તેમ છતાં પેલા લોકો પોતાને હોશિયાર સમજતા હતા અને આવા વિશાળકાય લોકોથી બચીને ચાલવામાં જ ખરી હોશિયારી છે એવી સમજણ પપ્પાએ કહ્યા વગર જ તારકોનમાં હતી.

"સાલા આ જ પ્રોબ્લેમ છે ઈન્ડિયાનો" દર્શન મનોમન બબડ્યો "એરપોર્ટ જેવી જગ્યાએ પણ વોશરૂમ સાફ નથી રાખતા. આ નળ પર વાંદા ફરે છે" નળ તરફ જતો તેનો હાથ રોકાઈ ગયો. ઘડીભર માટે તે વાંદાને જોતો રહ્યો. એકવાર તો તેને થયું કે લાવ એક ઝાપટ મારીને આને ખતમ કરી નાખું. કઈ નહિ તો એક ટીચકી મારીને દુર ક્યાંક ઉડાડી દઉં. પણ પછી એના મનમાં થોડીવાર પહેલાના વિચારોને લીધે અનુકંપા ઉપજી આવી અને એ બાજુના બેસિન તરફ ખસી ગયો.

તારકોન તરફ આવતો પેલો રાક્ષસી હાથ અટકી ગયો અને એ આંખોમાં આંખો નાખીને થોડીવાર સુધી એમ જ ઉભો રહ્યો એની તારકોનને બહુ જ નવાઈ લાગી. એને તો એમ હતું કે બસ હવે મારું આયુષ્ય પૂરું. યાદ આવ્યા તે બધા જ દેવી દેવતાઓનું સ્મરણ તેણે કરી લીધું. અને સાચ્ચે જ તેમની કૃપા દ્રષ્ટિ પોતાના તરફ ફરી અને પેલો દાનવ હાથ પાછો ખેંચી લઈને દુર ચાલ્યો ગયો. તારકોને હાશકારો લીધો અને ભયથી છૂટેલો પસીનો સાફ કરતાં વિચારવા માંડ્યો : ગુરુજીના આશીર્વચન પ્રમાણે એ ઉચ્ચતા તરફ ગતિ કરી રહ્યો છે...

પોતપોતાની જિંદગીનો એક અતિ મહત્વનો પ્રવાસ ખેડી રહેલા બે પ્રવાસીઓ એ વાતથી સાવ અજાણ હતા કે થોડી વાર પહેલા જ્યાં મરવા-મારવાની વાત હતી ત્યાં હવે તેઓ ચોવીસ કલાક માટેના હમસફર બનીને જઈ રહ્યા હતા.

દર્શન પાછો આવીને પોતાની સીટ પર, પેલા દાઢીવાળાની બાજુમાં બેસી ગયો.

પ્લેન આકાશમાં જેમ જેમ ઊંચે ચડી રહ્યું હતું તેમ તેમ દાઢીવાળાનો ઉચાટ અને સાથે બબડાટ પણ વધી રહ્યો હતો. નાનપણથી જે કામ માટે મોટો થયો છે એ આજે પાર પાડવાનું હતું. તેને ખુબ આનંદ અને રોમાંચ થવો જોઈતો હતો. કારણ જન્નત હવે સાવ પાસે હતું. તેના આ એક કામથી એનું માણસ તરીકેનું જીવન સફળ થઇ જશે. એટલું જ નહિ મર્યા પછીનું જીવન પણ આબાદ થઇ જશે. એના લોકોની લડાઈ વિશે આખી દુનિયાને જાણી જશે. તેને પોતાની જાત માટે ગર્વ હોવો જોઈતો હતો. પરંતુ એની જ્ગ્યાએ તેને શંકા થઇ રહી હતી. જો આ કામ પાર પડ્યું તો પોતે મરી જશે એ નક્કી હતું. અને મરી ગયા પછી જીવન સફળ થાય એનો શું ફાયદો? જો કામ પાર પડ્યું તો પોતે જ નહિ બીજા પણ કેટલાંય નિર્દોષ લોકો પણ મરી જશે. તેણે બાજુમાં બેઠેલા કુમળા યુવાન તરફ જોયું. કેટકેટલા સપના હતા તેની આંખોમાં. તેનાં સપનાં રોળીને પોતાની જમાતનું ભલું કઈ રીતે થઇ શકે? એના ખયાલોને પસીનો આવી ગયો – એ ખરેખર કોઈ ઉચ્ચ મિશન પર છે કે તુચ્છ માનસિકતા...?

પણ જો આ કામ કર્યા વગર જ પાછો ગયો તો એરપોર્ટ પર જ અમેરિકાની પોલીસ પકડી લેશે અને ખુબ ત્રાસ ગુજારશે. ત્યાંથી બચી પણ ગયો તો એના સાથીઓ એને જીવતેજીવ જહન્નમ બતાવી દેશે. એવા તુચ્છ કીડી મંકોડાના જીવન કરતા તો માણસનું મોત સારું.

"આર યુ ઓલરાઇટ સર?" એરહોસ્ટેસનો અવાજ સાંભળીને તે તંદ્રામાંથી બહાર આવ્યો. આ એક નિર્ણાયક ઘડી હતી. "યેસ આઈ એમ ફાઈન. એક્સક્યુઝ મી", એટલું બોલીને તે ઉભો થયો અને ...

***

"અમદાવાદ ન્યુ યોર્કની ફ્લાઈટમાં ધડાકો: ૧૪ ભારતીયો, ૫ ગુજરાતીઓના મોત" બીજા દિવસનું અખબાર દર્શનના પપ્પાના હાથમાંથી પડી ગયું. પડેલા અખબાર પરથી એક વંદો દોડી ગયો.